Ζούμε σε μια προικισμένη από τη φύση χώρα, με απίστευτη ποικιλία θεραπευτικών βοτάνων, που φυτρώνουν μόνα τους σε κάθε γωνιά της. Στη χώρα μας φυτρώνουν περίπου 1.200 είδη βοτάνων, ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία τα ενδημικά φυτά είναι γύρω στα 30! Αυτό που ευνοεί την ανάπτυξή τους είναι το ξερικό καλοκαιρινό κλίμα. Όσο για την άριστη ποιότητα των ελληνικών βοτάνων, αυτή οφείλεται στη μεγάλη ηλιοφάνεια, στα ιδιαίτερα χώματα και το διαφορετικό μικροκλίμα κάθε περιοχής.
Στην αρχή, στα περισσότερα μας τραβάει το άρωμα και κατόπιν η γεύση τους σαν αφεψήματα. Άλλα, τα χρησιμοποιούμε παραδοσιακά σαν αρωματικά στο μαγείρεμα. Άλλα, απλώς τα τρώμε σε φαγητό! Οι φαρμακευτικές ιδιότητές τους, όμως, είναι το πιο πολύτιμο χαρακτηριστικό τους. Αμέτρητα βότανα μπορούμε να εκμεταλλευτούμε σαν φυσικά φάρμακα του οργανισμού μας. Πάντα με γνώση και με σωστή χρήση.
Φύλλα, άνθη, σπόροι…
Τα βότανα παρασκευάζονται ως έγχυμα, ως αφέψημα ή ως βάμμα, όταν τα θέλουμε για τα ευεργετικά χαρακτηριστικά τους. Από άλλο χρησιμοποιούμε τα φύλλα (π.χ. τσάι, το φασκόμηλο), από άλλο τα πέταλα (χαμομήλι), από άλλο τους σπόρους (λιναρόσπορος), ενώ σε μερικά χρησιμοποιείται και η ρίζα ή ο φλοιός του φυτού. Πώς παρασκευάζεται το καθένα;
Έγχυμα: Βράζουμε νερό, το αποσύρουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε μέσα το φυτό. Αφήνουμε για 5-10 λεπτά και έπειτα σουρώνουμε. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται για τα άνθη, τα πέταλα και τα φύλλα του φυτού, αλλά όχι τις ρίζες.
Αφέψημα: Το βότανο βράζει μαζί με το νερό για 5-10 λεπτά και έπειτα σουρώνουμε. Χρησιμοποιείται συνήθως για τις ρίζες ή τους φλοιούς των φυτών.
Βάμμα: Τα βάμματα δημιουργούνται με τη χρήση βοτάνων μέσα σε αλκοολούχο διάλυμα, συνήθως καθαρό οινόπνευμα, για χρονικό διάστημα 4-6 εβδομάδων. Είναι πολύ πιο δραστικά από τα εγχύματα και τα αφεψήματα.
Μιλάνε οι ειδικοί...
Για να μάθουμε περισσότερα για τα βότανα μιλήσαμε με δυο ανθρώπους που ξεκίνησαν να ασχολούνται με αυτά από πραγματικό ενδιαφέρον και με αυτό τα αντιμετωπίζουν και στα καταστήματά τους: τον Στέφανο Παπατζιάλα που διατηρεί το γνωστό "Μαντράς" στον Πειραιά και την Αθανασία Δημοπούλου, που άνοιξε πριν ένα χρόνο "Της φύσης τα κεράσματα" στο Παγκράτι.
Στέφανος Παπατζιάλας: τα άγρια ελληνικά βότανα
Θέλοντας να ανακαλύψουμε το μαγικό κόσμο των ελληνικών βοτάνων επισκεφθήκαμε τον κ. Στέφανο Παπατζιάλα, δημιουργό του γνωστού Madras που ειδικεύεται με επιτυχία στο τσάι. Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα ελληνικά βότανα, σε σημείο, μάλιστα, να τα εξάγει και στο εξωτερικό. Όπως ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά, μετά την ενασχόλησή του με το χώρο του τσαγιού, ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο η ασχολία του με τα ελληνικά βότανα… Ήθελε να δώσει "πινελιές Ελλάδας" στο εξωτερικό… Μας μίλησε για τη μελέτη που ανέθεσε στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο για απεντόμωση των βοτάνων χωρίς χημικά, έτσι ώστε τα άγρια φυτά τα οποία συλλέγονται να είναι απαλλαγμένα από χημικούς ρύπους.
Τα δικά του βότανα είναι βιολογικής γεωργίας, και πωλούνται σε αεροστεγή συσκευασία που ξανακλείνει, για να κρατά τη φρεσκάδα του φυτού ανέπαφη. Μάθαμε ακόμα από τον ίδιο, ότι τα άγρια βότανα είναι ανώτερα ποιοτικά από τα καλλιεργημένα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των άγριων βοτάνων είναι ότι παρουσιάζουν ετήσιες γευστικές διαφορές. Δηλαδή, ανάλογα με την ηλιοφάνεια, τις βροχοπτώσεις και γενικά τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής τα βότανα εμφανίζουν διαφορετικές αρωματικές εντάσεις. Μας είπε ότι η Ελλάδα είναι από τις πλουσιότερες χώρες του πλανήτη σε βότανα και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι βρίσκεται σε ένα από τα καλύτερα γεωγραφικά διαμερίσματα, έχει εύκρατο κλίμα και εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα.
Ας μάθουμε, όμως, λίγα περισσότερα για μερικά θεραπευτικά βότανα της χώρας μας.
Κράταιγος
Είναι γνωστό και ως «το βότανο της καρδιάς» κυρίως γιατί χρησιμοποιείται για τις διαταραχές της καρδιάς και του κυκλοφορικού. Η χρήση του έχει αποδειχτεί πως βελτιώνει τη ροή του αίματος στους καρδιακούς μυς και επαναφέρει στο κανονικό τους καρδιακούς παλμούς.
Ταραξάκο
Λόγω της γεύσης του ονομάζεται και πικραλίδα ή αγριοράδικο και θεωρείται ως ένα από τα πολυτιμότερα θεραπευτικά φυτά. Μερικές μόνο από τις ιδιότητές του είναι: διουρητικό, τονώνει τις λειτουργείς του συκωτιού, κρατά τη χοληστερίνη σε χαμηλά επίπεδα. Θεωρείται ότι αποδίδει στο μέγιστο τις ευεργετικές του ιδιότητες αν καταναλωθούν τα φύλλα του ωμά, σαν σαλάτα. Χρησιμοποιείται σαν αφέψημα, έγχυμα, ή βάμμα.
Βαλσαμόχορτο
Γνωστό και ως σπαθόχορτο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό, καθώς δρα εσωτερικά στο νευρικό σύστημα και μπορεί να βοηθήσει σε ήπιας μορφής κατάθλιψη, διαταραχές ομιλίας αλλά και ύπνου. Χρησιμοποιείται ως έγχυμα.
Χαμομήλι
Ως έγχυμα, χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση στομαχικών διαταραχών αλλά και μολύνσεων. Εξωτερικά με τη μορφή κομπρέσας, θεραπεύει δερματικά εξανθήματα, εγκαύματα και φλεγμονές των ματιών.
Τήλιο
Το αφέψημά του είναι ιδιαίτερα ευεργετικό στον ανθρώπινο οργανισμό. Θεωρείται ηρεμιστικό, διουρητικό και ότι προλαμβάνει την αρτηριοσκλήρωση και την υπέρταση. Έχει την ιδιότητα να χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία και να επουλώνει τα τοιχώματά τους.
Φλισκούνι
Η άγρια μέντα έχει θεραπευτικές ιδιότητες κατά του πονοκεφάλου, των νευραλγιών, βοηθά στην πέψη και έχει αντισηπτική δράση. Συνιστάται επίσης ως αντιεμετικό.
Φασκόμηλο
Έχει αντιμικροβιακές και στυπτικές ιδιότητες. Το έγχυμά του χρησιμοποιείται για τη δυσπεψία, ενώ είναι κατάλληλο και για γαργάρες και στοματικές πλύσεις.
Ρίγανη
Το έγχυμα συνιστάται κατά του βήχα και γενικότερα στις παθήσεις του αναπνευστικού. Επίσης, θεωρείται διουρητικό, κατάλληλο για ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος και για πόνους της κοιλιάς.
Μαντζουράνα
Το αφέψημα θεωρείται ορεκτικό, κάνει καλό στο στομάχι, είναι αντισπασμωδικό και διουρητικό.
Μάραθος
Το έγχυμα αλλά και το αφέψημα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του πεπτικού συστήματος, για τη δυσπεψία, τους στομαχικούς πόνους και τους κολικούς.
Δυόσμος
Το έγχυμά του χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας. Η εισπνοή των υδρατμών από το βράσιμο των φύλλων του σε νερό είναι ευεργετική κατά του κρυολογήματος.
Τα "κεράσματα της φύσης"…
Η Αθανασία Δημοπούλου γνωρίζει πολλά για τα βότανα και έχει παρακολουθήσει σεμινάρια πάνω σ’ αυτά. Ασχολείται καθημερινά μαζί τους, καθώς συμβουλεύει διεξοδικά τους πελάτες της για το τι να προτιμήσουν. Μας είπε ότι οι περισσότεροι που αναζητούν βότανα στο μαγαζί της γνωρίζουν τι θέλουν και πιστεύουν πολύ στις ιδιότητες των βοτάνων. Ορισμένοι έρχονται μάλιστα με συνταγές από ομοιοπαθητικούς αλλά και συμβατικούς γιατρούς, που τους συνιστούν συγκεκριμένα βότανα για τη θεραπεία τους. Διαθέτει βότανα ελληνικά αλλά και εισαγωγής, από Μαρόκο, Μαδαγασκάρη, Τουρκία και Αίγυπτο. Μας μίλησε για 11 βότανα , τις ιδιότητές τους και τον τρόπο κατανάλωσης.
Λιναρόσπορος: Η κατανάλωσή του κάνει καλό στην καρδιά, και μειώνει τη χοληστερίνη. Οι σπόροι του καταναλώνονται σαν αφέψημα, ενώ τριμμένος μπορεί να μπει στη σαλάτα ή στο γιαούρτι.
Τσουκνίδα: βοηθά σε ζάχαρο, αναιμία και είναι καλό αντιοξειδωτικό. Πίνεται ως αφέψημα. Φυσικά την καταναλώνουμε και σε πίτες ή με άλλα χόρτα, αλλά δεν αναμένουμε τις ίδιες ιδιότητες σε αυτή τη μορφή.
Μελισσόχορτο: χρησιμεύει ως ήπιο αντικαταθλιπτικό, κατά του άγχους και της έντασης, διεγείρει το πεπτικό σύστημα και ενισχύει τη μνήμη. Χρησιμοποιείται ως αφέψημα αλλά και ως αιθέριο έλαιο, για χαλαρωτικό. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στη μαγειρική, σε σούπες, ψάρι, κρέας, μανιτάρια ή λεμονάτα φαγητά.
Βήχιο: Ονομάστηκε έτσι από τους γιατρούς, εξαιτίας της ικανότητάς του να σταματάει το βήχα. Είναι ακόμη αποχρεμπτικό και κατάλληλο και για τις βλάβες που προκαλεί το κάπνισμα. Χρησιμοποιείται ως έγχυμα ή ως βάμμα.
Δίκταμο: από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά φυτά της Κρήτης, γνωστό από τη Μινωική εποχή. Θεωρείται αντιοξειδωτικό, στυπτικό, κατάλληλο για δερματικές παθήσεις (εξωτερική χρήση), καταπραΰνει τους πόνους του στομάχου και των εντέρων, είναι χωνευτικό, αιμοστατικό, εμμηναγωγό και κατά των νευρικών πονοκεφάλων. Πίνεται ως αφέψημα.
Βαλεριάνα: χρησιμοποιείται για ασθένειες του νευρικού συστήματος (ως ηρεμιστικό), για το άγχος, την αϋπνία, την υπερδιέγερση, την ημικρανία, την αρθρίτιδα, την υπέρταση, ακόμα και την ισχιαλγία. Πίνεται ως αφέψημα.
Λουίζα: στις ευεργετικές της ιδιότητες συγκαταλέγεται η αποτοξίνωση . Πίνεται ως αφέψημα. Το λεπτό, λεμονάτο άρωμά της ταιριάζει σε φαγητά, γλυκίσματα, παγωτά.
Λιγότερο γνωστά αλλά πολύ θεραπευτικά:
Ευκάλυπτος: κάνει καλό στο αναπνευστικό, στο κρυολόγημα, στη γρίπη, στο βήχα, στη δύσπνοια, στην ακμή και στα δερματικά προβλήματα. Ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιείται για εισπνοές ή το αφέψημά του σαν κομπρέσα.
Επιλόβιο: έγινε ευρέως γνωστό όταν η Αυστριακή βοτανολόγος Μαρία Τρέμπεν ανακάλυψε την ευεργετική του δράση στην αντιμετώπιση του προστάτη. Εχει και πολλές άλλες ιδιότητες. Πίνεται ως αφέψημα.
Γαϊδουράγκαθο: θεωρείται ένα από τα καλύτερα αντιοξειδωτικά. Επιπλέον, είναι ιδανικό σε περιπτώσεις υπερκατανάλωσης αλκοόλ, είναι αντικαταθλιπτικό, και μπορεί να καταναλωθεί σαν υποκατάστατο του καφέ. Χρησιμοποιείται ως έγχυμα ή ως βάμμα.
Αχιλλαία: οι θεραπευτικές της ιδιότητες είναι αρκετές. Είναι εφιδρωτικό, αντιπυρετικό, αντιφλεγμονώδες και κατάλληλο για υπέρταση, ανορεξία, κυστίτιδα και αρθρίτιδα. Πίνεται ως αφέψημα.
Τι πρέπει να ξέρουμε…
Αναφέραμε μερικές μόνο από τις ιδιότητες των βοτάνων, που θα μάθετε διεξοδικά αν ενδιαφέρεστε, μιλώντας με τους ειδικούς.
Θα πρέπει ωστόσο να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τη χρήση τους, καθώς ενδέχεται να υπάρχουν αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα ή βότανα. Έτσι, λοιπόν, αν παίρνουμε κάποια φαρμακευτική αγωγή, ή πάσχουμε από συγκεκριμένα νοσήματα, καλό θα είναι να συμβουλευτούμε τον γιατρό μας πριν τη χρήση τους. Με τις συμβουλές που δίνονται στο κείμενο αυτό δεν επιχειρούμε να αντικαταστήσουμε τα φάρμακα. Απλώς θέλουμε να ενημερώσουμε για τις ευεργετικές ιδιότητες ορισμένων βοτάνων και πώς μπορούμε να θωρακίσουμε τον οργανισμό μας με φυσικό τρόπο.
Και φυσικά, δεν ξεχνάμε, παράλληλα, ότι πολλά από αυτά χρησιμοποιούνται παραδοσιακά στη μαγειρική, δίνουν υπέροχα αρώματα στο φαγητό, γι' αυτό και η ελληνική κουζίνα χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα αρωματική. Την επόμενη φορά που θα βάλετε στο φαγητό δυόσμο, μαντζουράνα, ρίγανη, φλισκούνι, μάραθο, φασκόμηλο, λουίζα ή θα φάτε μια ωραία τσουκνιδόπιτα, θα ξέρετε ότι δίνει κάτι παραπάνω από γεύση…
Διευθύνσεις καταστημάτων
Οίκος Τσαγιού Madras (Νοταρά 21, Πειραιάς, τηλ. 210 4118067, www.madras.gr),
«Της φύσης τα κεράσματα» (Φορμίωνος 80, Παγκράτι, τηλ. 210 7609280) που πουλάει μεταξύ άλλων και βότανα.
