Σε δυο ώρες από το λιμάνι της Ραφήνας είσαι σ΄ έναν Παράδεισο, φτάνει να θέλεις να τον ανακαλύψεις. Η Άνδρος έχει πολλά πρόσωπα -μεγάλο νησί γαρ- και τα “εύκολα”, αλλά κι εκείνα, που απαιτούν ψάξιμο και την κάνουν μοναδική. Δεν κατακτά με την πρώτη, επιφανειακή επαφή, αλλά αυτό μάλλον λογίζεται στα προσόντα, που την κράτησαν αυθεντική και σχεδόν ανέπαφη τόσα χρόνια, όταν πολλά αδέρφια της Κυκλαδονήσια παραδίνονταν στον τουρισμό του life style και της εκμετάλλευσης τόπου και ανθρώπων. Διατήρησε την όψη του μοναδικού τοπίου της, την αρχοντική αρχιτεκτονική των οικισμών της, που διαφέρουν από το γνωστό καρτποσταλικό “κυκλαδίτικο τοπίο”, χωρίς να υπολείπονται σε ομορφιά.
Στο φυσικό της τοπίο, συχνά ξεχνάς ότι βρίσκεσαι σε αιγαιοπελαγίτικο νησί. Το πολύ πλούσιο ανάγλυφο και τα άφθονα νερά έχουν δημιουργήσει αμέτρητες μικρές και μεγάλες ρεματιές, ποτάμια που καταλήγουν σε παραλίες, σχηματίζοντας υγρότοπους. Η ενδοχώρα διαθέτει πολύ πράσινο. Η ποικιλόμορφη βλάστηση διαθέτει τεράστια ποικιλία από αγριολούλουδα και αρωματικούς θάμνους, περιοχές με κουμαριές και φτέρες, πολλά δέντρα σε κοιλάδες και βουνοπλαγιές, που ξεδιπλώνουν όλη τη βεντάλια του πράσινου, με φόντο το βαθύ μπλε του Αιγαίου.
Μέσα στη φύση και σχεδόν αναπόσπαστο κομμάτι της πια, τα μαγευτικά απομεινάρια της ζωής άλλων εποχών: πυργόσπιτα, νερόμυλοι, πέτρινα γεφύρια θαυμαστής τεχνικής, περίτεχνες πηγές και βρύσες σε κάθε βήμα, εκατοντάδες μικρά και μεγάλα ξωκλήσια και τα ερείπια των βενετσιάνικων κάστρων, που θυμίζουν ότι στο νησί η Λατινοκρατία διήρκησε τρεισήμισι ολόκληρους αιώνες. Αν σε αυτά προσθέσουμε τους γοητευτικούς οικισμούς, τις πάρα πολλές και πανέμορφες παραλίες κι ένα εξαιρετικό δίκτυο σηματοδοτημένων μονοπατιών, έχουμε ένα μοναδικό πακέτο, που αποτελεί πρόκληση -και πρόσκληση- επίσκεψης στο νησί.
Τα σηματοδοτημένα μονοπάτια της Άνδρου είναι λόγος να πάρεις το πλοίο. Είτε με ομάδα και οδηγό, είτε με την παρέα σου -ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας-, θα σε οδηγήσουν σε μέρη ονειρικά: 100 χλμ. σε 20 και πλέον διαδρομές. Τα Διποτάματα με τους νερόμυλους, ο ποταμός Άχλας μέχρι τις πηγές του, με βουτιές στη Γερολίμνη δίπλα στον καταρράκτη, διαδρομές με σπήλαια, μοναστήρια, προϊστορικούς οικισμούς, υγρότοπους, παραλίες ερημικές. Ενημερωθείτε από το www.androsroutes.gr.
Το άλλο “κρυμμένο” χαρτί της Άνδρου είναι οι παραλίες της. Δεκάδες, αλλά για να μιλήσουμε για τις εύκολα προσβάσιμες με αυτοκίνητο, τουλάχιστον 20. Με νερά γαλάζια και διάφανα, με άμμο ή όμορφο βότσαλο, με φυσικό περιβάλλον-ζωγραφιά: ο Ζόργκος και η Άχλα (από τις ωραιότερες του Αιγαίου), το κουκλίστικο Βιτάλι, η εξωτική Βόρη, το τυρκουάζ Συνετί, η ερημική Βλυχάδα, το Ατένι, οι πολυσύχναστες, προφυλαγμένες από το μελτέμι Χρυσή Άμμος, Άγιος Πέτρος, Αποθήκες, Φελός, η μικρή αμμουδιά Της Γριάς το Πήδημα, όταν δεν φυσάει.
Η γνωστή νυχτερινή διασκέδαση δεν είναι το φόρτε του νησιού, αλλά θα παρασυρθείς να χορέψεις αξέχαστους μπάλους, μαζί με μικρούς και μεγάλους, σε αυθεντικά πανηγύρια -σχεδόν καθημερινά σε χωριά ή ταβέρνες το καλοκαίρι.
Η Άνδρος αποτελεί μια “κατηγορία” νησιού από μόνη της.
Αναζητώντας τις γεύσεις
Οι γεύσεις μαρτυρούν τον τόπο, ο τόπος μαρτυρά της γεύσεις: ευνοημένος σε νερά τόπος, ορεινός, με πολλές κοιλάδες και πολύ πλούσια χλωρίδα. Ψαράδες πολλούς ποτέ δεν είχε, αν και ψαρότοπος η Άνδρος, με τη γνωστή παράδοση ναυτιλίας. Τα ελεύθερα νόστιμα κατσικάκια και ο οικόσιτος χοίρος δίνουν τα πιο σημαντικά φαγητά -όπως στα περισσότερα νησιά μας-, αλλά σπουδαίο ρόλο παίζουν εδώ και τα οπωροκηπευτικά: τα συναντάς όχι μόνο στα φαγητά, αλλά και στη μεγάλη ποικιλία γλυκών του κουταλιού. Ιδιαίτερη μνεία απαιτούν τα πολλά άγρια χόρτα, μεταξύ τους οι καρύδες, οι σπάνιοι αλοιφοί (το τοπικό σταμναγκάθι), τα κρίταμα και η κάππαρη.
Το μέλι, κυρίως το θυμαρίσιο από τη βόρεια Άνδρο με τη θαμνώδη αρωματική βλάστηση, δικαίως φημίζεται και εκπροσωπείται από αξιόλογους παραγωγούς. Παράγεται, όμως και περίφημο μέλι ερείκης -λεκατίσιο το ονομάζουν- την άνοιξη και το φθινόπωρο.
Σημαντικό προϊόν το κατσικίσιο κρέας, από τα χιλιάδες ζώα, που βόσκουν ελεύθερα την ανεμοδαρμένη χλωρίδα του νησιού. Παλιότερα, όλα τα σπίτια έθρεφαν τον χοίρο, που θα τους έδινε τροφή για όλο τον χρόνο με τα χοιροσφάγια. Σήμερα, υπάρχουν χοιροτροφεία και τα λουκάνικα με τη γλίνα τους -βασικό υλικό για την ανδριώτικη φουρτάλια- τα συναντάς στις ταβέρνα του νησιού και τα κρεοπωλεία.
Οι αγελάδες και τα γαλακτοκομικά τους είναι παράδοση. Τα τοπικά τυριά -μαλακό φρέσκο ή αρμεξιά, βολάκι νωπό και παλαιωμένο, πετρωτή, μια ήπια κοπανιστή, κεφαλάκι- παρασκευάζονται ακόμα σε πολλά σπίτια και, βέβαια, στα τρία τυροκομεία του νησιού.
Τα άφθονα λαχανικά από τα μποστάνια του νησιού, περιλαμβάνουν ακόμα και τοπικές ποικιλίες ντομάτας και κολοκυθιού (γνωστό το λυράκι) και αποτελούν βασικό υλικό της καθημερινής κουζίνας. Η κάππαρη συνηθίζεται εδώ ξυδάτη και συμμετέχει στις σαλάτες.
Η ζαχαροπλαστική έχει ιστορία στην Άνδρο. Η τοπική παράδοση (αμυγδαλωτά, παστιτσάκια, καλτσούνια, άφθαστα παστελάκια, γλυκά κουταλιού, σουμάδα) πάει παρέα με την ευρωπαϊκή-αστική κληρονομιά, που άφησε ο κοσμοπολίτης patissier Δ. Γαλανός, και σε όλα τα ζαχαροπλαστεία θα συναντήσεις τις πάστες με τις συνταγές του: νουγκατίνα, αμυγδάλου, μιλφέιγ, πουτίγκα. Μεγάλο κεφάλαιο τα γλυκά του κουταλιού, με ιδιαίτερα τον ανθό λεμονιάς και το παμπιλόνι -ένα μεγάλο τοπικό εσπεριδοειδές.
Η τοπική κουζίνα
Υπάρχει μια κατηγορία σχεδόν ξεχασμένων τοπικών φαγητών, που δεν συναντάς πλέον στα εστιατόρια, ενώ και στα σπίτια σπάνια μαγειρεύονται. Αντίθετα, έχει επικρατήσει μια κουζίνα, που προέρχεται κυρίως από την ιστορική επαφή του νησιού με τα αστικά κέντρα. Εξαίρεση αποτελούν λίγα φαγητά, όπως η γνωστή -αλλά κακοπαθημένη στις ταβέρνες- φουρτάλια (πατάτες, αβγά, λουκάνικα, χοιρινή γλίνα) και ο λαμπριάτης (γεμιστό με ρύζι, τυρί, εντόσθια και μυρωδικά κατσικάκι), που συνηθίζεται το Πάσχα.
Η ανδριώτικη κουζίνα εκφράζεται ακόμα με τις περίφημες μακαρονάδες με τοπικό βούτυρο, κατσικάκι κοκκινιστό ή λεμονάτο, διάφορους κεφτέδες λαχανικών με πρώτους τους κολοκυθοκεφτέδες ή “πουλάκια” (με τον ανθό του κολοκυθιού), τα πολύ νόστιμα τοπικά λουκάνικα, το βραστό ή σε πίτα λυράκι (είδος κολοκυθιού), τον κοκκινιστό κόκκορα με μακαρόνια, τα ψητά ντόπια κρεατικά, τα ανδριώτικα τυριά.
Θα λέγαμε, ότι το βασικό τοπικό στοιχείο σήμερα στην κουζίνα της Άνδρου είναι περισσότερο τα υλικά, παρά ο τρόπος μαγειρέματος.
Τραπέζια με γεύση Άνδρου
Στην Άνδρο δεν θα βρεις μοδάτα εστιατόρια με “δημιουργική” κουζίνα, αλλά συχνά το απλό τραπέζι της ταβέρνας επιφυλάσσει κατσικάκι ντόπιο, λουκάνικα, λαχανικά από το μποστάνι, σπανιότερα και κόκκορα ελεύθερο.
Οι προτάσεις αφορούν ταβέρνες και εστιατόρια με έμφαση στα τοπικά προϊόντα και φαγητά:
Για μακαρονάδες, ελεύθερο κόκκορα κοκκινιστό, φουρτάλιες, γουρουνόπουλο στον φούρνο, κατσικάκια, καμιά φορά και γίδα, όλα με υλικά από τη φάρμα τους, συν μια μοναδική θέα, στο Μπαλκόνι του Αιγαίου, στο Απροβάτο (22820 41020).
Για καθημερινή, “οικογενειακή” κουζίνα με τοπικά (και παραγωγής τους) υλικά, μαγειρευτά, φουσκωτές φουρτάλιες, “κολοκυθόπουλα”, ψάρια ημέρας, στου Γιαννούλη, στην παραλία του Αγίου Πέτρου.
Για παϊδάκια, κατσικάκι στη λαδόκολα, σπιτικά λουκάνικα και όλα τα κρεατικά στη σχάρα, στην εξοχική ταβέρνα του Κόσση, που διατηρεί δικά του κοπάδια.
Για σπιτική κουζίνα ημέρας από την Κατερίνα Ρεμούνδου με υλικά από επιλεγμένους παραγωγούς και από το μποστάνι της, την αυθεντική φουρτάλια της Χώρας (με παραγγελία), σκορδομακάρονα, λαδένια, μαγειρευτά, φρέσκα ψάρια, ποικιλία τοπικών τυριών, στην κουκλίστικη σάλα ή στη γραφική αυλή του Ζοζέφ, στον Πιτροφό (απαραίτητες κρατήσεις).
Για φροντισμένα, νόστιμα πιάτα από το χέρι του σεφ Δημήτρη Γιγίνη, με έμφαση στα τοπικά υλικά του Κορθίου (δοκιμάστε ζυμαρικά με συγκάθουρο, την τοπική στάκα), αλλά και ψάρια ημέρας, στο Sea Satin Nino, σε μια γραφική πράσινη πλατεία του Όρμου Κορθίου.
Για ντόπια κρεατικά μαγειρευτά και ψητά, λαδερά, πολλούς μεζέδες και φουρτάλια, στην αυλή με τις μουριές, στο Στέκι του Ανδρέα, δίπλα στην παραλία του Φελού.
Μετά από βουτιές στον Ζόρκο, στο ταβερνάκι της παραλίας “Ζόρκος” του Γ. Ντούση, με must το κοκκινιστό κατσικάκι, με δικής τους παραγωγής κρέατα και λαχανικά.
Στην ορεινή Κατάκοιλο, ντόπια κρεατικά στην εξοχική ψησταριά του Γρέγου, πλάι στη ρεματιά.
Τα Σκαλάκια, στη Χώρα, με απλή, σπιτική κουζίνα και τοπικά υλικά (22820 22822).
Τυροκομικά, κρεατικά και βότανα της Άνδρου
Φάρμα Κολίτσα. Η καθετοποιημένη φάρμα της οικογένειας Κολίτσα λειτουργεί από το 1969. Σήμερα διαθέτει αγελάδες, χοιροτροφείο, αμνοερίφια, πουλερικά και τυροκομική μονάδα. Νωπά κρεατικά, κότες ελευθέρας βοσκής, ανδριώτικα λουκάνικα στη γλίνα τους, όλα τα τοπικά αγελαδινά τυριά, γιαούρτι, ρυζόγαλο και βούτυρο. Τα βρίσκουμε στο πρατήριό τους στο Μπατσί (22820 42229) και στο εστιατόριο της οικογένειας “Μπαλκόνι του Αιγαίου” στο Απροβάτο (22820 41020).
Τυροκομικά Άνδρου Ασούτης. Ο Νίκος Ασούτης σπούδασε στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων από καθαρή αγάπη για την τυροκομική τέχνη, μια αγάπη που εκφράζεται στα πορϊόντα του. Το τυροκομείο στην περιοχή Κρεβασάρα Κορθίου παρασκευάζει όλα τα τοπικά τυριά, αλλά και εξαιρετική γραβιέρα (ειδικά η παλαιωμένη), κρασοτύρι, λαδοτύρι και τυριά με βότανα και μυρωδικά (697 349 7566).
Τυροκομείο Σταυρούλας Λούβαρη “Παραδοσιακές γεύσεις της Ιωάννας”. Οικογενειακό τυροκομείο στην περιοχή του Κορθίου με τη Σταυρούλα Λούβαρη στην τυροκόμηση παραδοσιακών τυριών, κυρίως αγελαδινών αλλά και κατσικίσιων. Επίσης, βούτυρο και συγκάθουρο (την τοπική στάκα), χυλοπίτες και τραχανάς (22820 61610).
Cycladian Harmony, βιολογικά βότανα Άνδρου. Δημιούργημα νέων ανθρώπων, που αποφάσισαν να επιστρέψουν στο νησί καταγωγής τους και να εκμεταλλευτούν τα πατρογονικά κτήματα. Σε περιοχή γνωστή για τα αυτοφυή αρωματικά της, στη βόρεια Άνδρο, καλλιέργησαν ρίγανη, θυμάρι, φασκόμηλο, μελισσόχορτο, δεντρολίβανο και έκλεισαν σε καλαίσθητα σακουλάκια όλο το άρωμα της κυκλαδίτικης γης. www.cycladianharmony.com (6948604498 - 6937910703)
Φάρμα Ζαγοραίου. Μεγάλη κτηνοτροφική μονάδα σε μια έκταση περ. 50 στρεμμάτων στο Κόρθι, που εκτρέφει αγελάδες και χοίρους. Διαθέτουν τα κρέατά τους, λουκάνικα κ.λπ. στο κρεοπωλείο τους, στον Όρμο Κορθίου (22820 61214).
Φάρμα Αφων Τριδήμα. Στη φάρμα τους, στον κάμπο του Γαυρίου, εκτρέφονται αγελάδες και φιλοξενούνται τα ελεύθερα κατσίκια και τα πρόβατά τους, όταν η βοσκή λιγοστεύει στις πλαγιές της περιοχής Χάρτες. Η τροφή τους στη φάρμα είναι σιτηρά μαζί με αρωματικά φυτά (θρούμπι κ.λπ.) που τους προσθέτουν, για να πλησιάσουν τη φυσική τροφή. Διατηρούν κρεοπωλείο στο Γαύριο (22820 72652), όπου βρίσκεις και τα δικά τους λουκάνικα, μπέικον, λούζα.
Κρασί και τσίπουρo
Androp, αποστακτήριο Άνδρου. Σύγχρονη, κάθετη μονάδα απόσταξης στεμφύλων στον Πιτροφό, που παράγει τσίπουρο, το παραδοσιακό ανδριώτικο απόσταγμα και πρόσφατα, ούζο, εξαιρετικής ποιότητας και τα δύο (www.androsdistillery.com, 6948603223).
“Εν Χώναις Θαύμα”, το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο του νησιού βρίσκεται στην περιοχή Κορθίου, με τον Δημήτρη Μάστορη να οινοποιεί τις τοπικές ποικιλίες κουμάρι και λευκό ποταμίσι. Το πρώτο δίνει ένα ροζέ και το δεύτερο ένα λευκό κρασί.
Πού ψωνίζουμε
Τοπικά προϊόντα:
Παραδοσιακό Παντοπωλείο, Χώρα (στον πεζόδρομο): τοπικά τυριά, ζυμαρικά, βότανα Άνδρου, μαρμελάδες και γλυκά κουταλιού, κάππαρη, μέλι, παστελάκια, κουλουράκια κλπ (22820 23462).
Ανδριακόν, λιμάνι Γαυρίου. Στο ιδιαίτερο παντοπωλείο του Γιάννη Μπατή θα βρείτε τυριά της Άνδρου, αλλά και επιλεγμένα μικρών παραγωγών από άλλα μέρη, μέλι Άνδρου, βότανα, κάππαρη, πολλά βιολογικά και vegan προϊόντα, τοπικά λαχανικά βιολογικής καλλιέργειας, κρασιά και μπίρες μικροζυθοποιίας. Στα λίγα τραπέζια του στη σκιά της αυλής θα πιείτε τσίπουρο με συνοδεία τυράκια από το ψυγείο του και ζυμωτό ψωμί.
Ροδοζάχαρη, Χώρα (στον πεζόδρομο): τυριά, ρακή, μέλι κ.λπ. παραδοσιακά προϊόντα (22820 27280).
Ζαχαροπλαστεία:
Ζαΐρης, στη Μεσσαριά, με σπεσιαλιτέ την τούρτα αμυγδάλου και δικά του παγωτά, 22820 22926), Γ. Λυγίζος, στη Χώρα με αυθεντικές συνταγές του Γαλανού -φημισμένο το μιλφέιγ- (22820 24380), Τζιώτης στο Κόρθι (22820 61125), Λάσκαρης, στη Χώρα, με φημισμένα αμυγδαλωτά (22820 22305), Ερμής στην πλατεία της Χώρας, με καλό σπιτικό παγωτό και τραπεζάκια στον πεζόδρομο (22820 22233), Ανθός Γαυρίου, στο λιμάνι του Γαυρίου.
(Φωτογραφίες: Ντίνα Γκρουμούτη)
Updated: 29/06/2022
