Μεγαλώσαμε με το παραμύθι της Σταχτοπούτας, όπου η άμαξα μεταμορφώθηκε σε κολοκύθα, κι όλοι σχεδόν γνωρίζουν το αμερικάνικο έθιμο του Halloween, την παραμονή των Αγίων Πάντων (31 Οκτωβρίου) όταν θα δούμε ακόμη και σε κάποια ελληνικά στέκια ή σπίτια τις όμορφες πορτοκαλί στρογγυλές κολοκύθες να γίνονται “Jack o Lantern” δηλαδή να αδειάζονται και να σκαλίζονται σε τρομακτικές φατσούλες- φαναράκια, που φωτίζονται από ένα κερί εσωτερικά.
Όταν μιλάμε για την κολοκύθα στην κουζίνα, ίσως το μόνο που σκεφτόμαστε είναι η γλυκιά κολοκυθόπιτα, που λίγο – πολύ όλοι έχουμε φάει κάποτε, αφού γίνεται παραδοσιακά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, σε όλη την Ελλάδα. Τελευταία, βέβαια, όλο και σε περισσότερα μενού εστιατορίων συναντάμε και πιάτα με κολοκύθα, σαν την κολοκυθόσουπα βελουτέ. Το λαχανικό όμως αυτό, με το σκληρό περίβλημα, κρύβει μια σάρκα νόστιμη, σχεδόν γλυκιά, που μπορεί κανείς να μεταχειριστεί πανεύκολα με πάρα πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Είδη που συναντάμε στην αγορά κι η εποχή της
Την κολοκύθα τη συναντάμε στην αγορά από τον Αύγουστο μέχρι τον Μάρτιο, αλλά η καλύτερη εποχή της ωρίμανσής της είναι τώρα, δηλαδή από Οκτώβρη έως Νοέμβρη. Στη χώρα μας καταναλώνεται κυρίως η κίτρινη, όμως ανάλογα με τις διάφορες διασταυρώσεις των καλλιεργητών μπορούμε να δούμε ποικίλα χρώματα, σχήματα και μεγέθη, όπως πορτοκαλί, κίτρινο, άσπρο, πράσινο και άλλα, σφαιρικές, κυλινδρικές ή αχλαδόσχημες, μίνι (baby), ακόμη και γιγαντιαίων διαστάσεων. Πιο συνηθισμένα ελληνικά είδη, η κολοκύθα ή νεροκολοκύθα, με ογκώδη, σφαιρικό καρπό, η γλυκιά κολοκύθα που ωριμάζει το φθινόπωρο και η φλασκιά ή λαγηνοκολοκύνθη, με το χαρακτηριστικό σχήμα μεγάλου αχλαδιού, που όταν ξεραθεί συνηθίζουν να τη βάφουν και να τη χρησιμοποιούν ως διακοσμητικό. Οι σπόροι μερικών ποικιλιών καταναλώνονται ως ξηρός καρπός, ο γνωστός μας πασατέμπος.
Πόσο ωφέλιμη είναι;
Το απόλυτα φθινοπωρινό κηπευτικό, η κολοκύθα, έχει λίγες θερμίδες και την κατατάσσουμε στα υγιεινά τρόφιμα, αφού είναι πλούσια σε πολύτιμες βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία και άλλα θρεπτικά συστατικά, είτε αναφερόμαστε στη σάρκα της, είτε στους σπόρους της.
Το έντονο πορτοκαλί χρώμα της οφείλεται στην υψηλή ποσότητα καροτενοειδών που περιέχει, που βοηθούν μεταξύ άλλων στην πρόληψη της πρόωρης γήρανσης, καρδιαγγειακών νοσημάτων και τον σχηματισμό καταρράκτη. Ακόμη, η κολοκύθα είναι πλούσια σε βιταμίνη Α (που βοηθά επίσης στην υγεία των ματιών μας, αλλά και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού), βιταμίνη C (για την καταπολέμηση των ελεύθερων ριζών, την προώθηση κολλαγόνου και την προστασία κατά διαφόρων μορφών καρκίνου), καθώς και σε πρωτεΐνες και απαραίτητα λιπαρά οξέα. Περιέχει επίσης αρκετό μαγνήσιο που είναι απαραίτητο για υγιή οστά και δόντια, κάλιο και ψευδάργυρο, αλλά και άφθονες σημαντικές διαιτητικές ίνες, που μας βοηθούν σε γαστρεντερικές διαταραχές.
Για όλους αυτούς τους λόγους κι άλλους ακόμη, που δεν χρειάζεται να αναφέρουμε αναλυτικά, καλό είναι να τη βάλουμε πιο συστηματικά στο τραπέζι μας.
Η κολοκύθα στο παραδοσιακό τραπέζι
Από την κολοκυθόσουπα που συνηθίζουν στην Κομοτηνή, μέχρι την αλμυρή κολοκυθόπιτα που αγαπούν στη Σάμο, με φέτα και μοσχοκάρυδο κι από τη μαγειρευτή κολοκύθα στην κατσαρόλα της Ικαρίας με ντομάτα και κρεμμύδι ή το «σοφικό» του ίδιου νησιού με μελιτζάνες και άλλα λαχανικά που ψήνονται μαζί στον φούρνο, η χρήση της κολοκύθας σε παραδοσιακές συνταγές έχει ενδιαφέρον. Θα τη συναντήσουμε, ακόμα, στην Κρήτη με τον ξυνόχοντρο και τα σαλιγκάρια, σε τηγανητές φέτες που συνοδεύονται με σκορδαλιά, στους κεφτέδες, αλλά και σαν γλυκό κουταλιού (ρετσέλι), ή το κουφέτο της Μήλου, που είναι γλυκό του γάμου. Η κολοκύθα, λοιπόν, χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται αρκετά ακόμη στις τοπικές κουζίνες ανά την Ελλάδα, με διάφορους τρόπους, ενώ η πιο γνωστή αστική εκδοχή της είναι η γλυκιά πίτα με λεπτό φύλλο κρούστας, που πασπαλίζεται με ζάχαρη άχνη και κανέλα.
Το καθάρισμα και οι χρήσεις της
Χρειάζεται λίγη υπομονή για την προετοιμασία της, όμως από εκεί και πέρα οι εφαρμογές της στην κουζίνα είναι άπειρες.
Την ακουμπάμε σε μια σταθερή βάση. Αφού την κόψουμε στη μέση και την καθαρίσουμε από τα σπόρια της, την κόβουμε σε φέτες και αφαιρούμε, κατόπιν, από κάθε φέτα με ένα κοφτερό μαχαίρι τον εξωτερικό, σκληρό φλοιό της. Από εκεί και πέρα, η σάρκα της είναι έτοιμη για χίλιες διαφορετικές νόστιμες παρασκευές, είτε κομμένη σε κομμάτια, είτε τριμμένη στον τρίφτη ή το πολυμίξερ, ενώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ακόμη και τα σπόρια της, ψημένα στο φούρνο και αλατισμένα.
• Από τις πιο απλές γλυκές ιδέες είναι να την κόψουμε σε μικρά κομμάτια, να την πασπαλίσουμε με ζάχαρη και κανέλα (ή και τριμμένο γαρίφαλο) και να την ψήσουμε για λίγο στο φούρνο ή στο τηγάνι, μέχρι να «μελώσει». Αντίστοιχα, αντί για ζάχαρη και μπαχαρικά μπορούμε πριν βάλουμε τα κομμάτια στον φούρνο να τα περιχύσουμε με ελαιόλαδο και να τα καρυκεύσουμε με αλάτι, διάφορα πιπέρια και μπαχαρικά που της ταιριάζουν, όπως το κύμινο και ο κόλιαντρος και θα έχουμε αμέσως ένα υπέροχο συνοδευτικό για το κρέας μας.
• Μπορούμε να κόψουμε λεπτές φέτες, να τις τηγανίσουμε και να τις προσθέσουμε σε μια πράσινη σαλάτα εποχής.
• Γίνεται υπέροχος πουρές, που ταιριάζει όχι μόνο με κρέας αλλά και με ψάρια, ή θαλασσινά.
• Νοστιμίζει ένα πιλάφι ή ριζότο, κομμένη σε κομματάκια και σωταρισμένη.
• Συνδυάζεται με ζυμαρικά, μαζί με τυριά, αλλαντικά ή άλλα λαχανικά και γίνεται νόστιμο σουφλέ, ή απλό γκρατέν.
• Δίνει νόστιμη γλύκα σε μια αλμυρή τάρτα, αλλά και σε ένα χειροποίητο ζυμωτό ψωμί.
• Κάνει μοναδικές βελουτέ σούπες, ένα νόστιμο, εύκολο και εντυπωσιακό πρώτο πιάτο.
• Γίνεται μαρμελάδα, γλυκιά πίτα (π.χ. με σταφίδες που της ταιριάζουν εξαιρετικά), κέικ, αλλά και μπισκότα.
Χρήσιμα tips για αγορά και συντήρηση
- Όταν αγοράζουμε ολόκληρη κολοκύθα προσέχουμε να είναι σκληρή, βαριά για το μέγεθός της και να μην έχει σημάδια ή χτυπήματα. Σε περίπτωση που την αγοράσουμε κομμένη, προσέχουμε η σάρκα να είναι ακόμη ζουμερή, ένδειξη ότι κόπηκε πρόσφατα.
- Αν και δεν υπάρχει κανόνας για το ποια είναι πιο γλυκιά (αφού αυτό εξαρτάται από την ποικιλία του σπόρου, το έδαφος καλλιέργειας και τις κλιματολογικές συνθήκες), μια ένδειξη είναι το χρώμα της σάρκας της, που συνήθως είναι πιο βαθύ όταν είναι πιο γλυκιά σε γεύση.
- Ολόκληρη, μπορεί να διατηρηθεί εκτός ψυγείου μέχρι και τρεις μήνες, σε σκιερό και δροσερό μέρος, που αερίζεται καλά και δεν έχει υγρασία.
- Κομμένη σε κομμάτια, τυλίγεται σε μεμβράνη και διατηρείται για λίγες ημέρες στο ψυγείο.
- Αν θέλουμε να την διατηρήσουμε στην κατάψυξη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μια λύση είναι να την τρίψουμε στον τρίφτη και να την κλείσουμε μέσα σε σακούλα τροφίμων. Ωστόσο, η βαθιά κατάψυξη δεν την ευνοεί στη γεύση, γι’ αυτό καλό είναι να αποφεύγεται.
Ακολουθούν μερικές συνταγές (αλμυρές και γλυκές) για να απολαύσετε την κολοκύθα και στην πράξη...
Ημερομηνία α` δημοσίευσης: 08.10.2014
Updated: 27.10.2020